بررسی موانع تغییر رویکرد برنامه ریزی شهری از طرح جامع به طرح استراتژیک در ایران

گسترش شهرنشینی و به دنبال آن مشکلات خاص شهرنشینی بیش از پیش توجه به طرح ها و راهبردهای سودمند برای بهینه سازی زندگی شهروندان را ضروری ساخته است. در این راستا امروزه طرح¬های استراتژیک به عنوان طرح¬های پویا و مشارکت¬مند در فرایند نظام برنامه¬ریزی شهری مطرح گردیده¬است. هدف از پژوهش حاضر بررسی موانع چهار گانه تغییر(موانع نگرشی – دانشی، هنجاری – رفتاری، ارتباطی، نهادی) از طرح جامع به طرح استراتژیک در ایران بود. روش تحقیق از نوع آمیخته و در واقع ترکیبی از روش کیفی و کمی است. روش نمونه گیری، هدفمند دردسترس بود. در مرحله کیفی از طریق مصاحبه نیمه¬ساختاریافته، موانع و عوامل شناسایی شد. جامعه آماری در مرحله کیفی شامل 5 نفر از اساتید و مشاوران که در عرصه طرح جامع و برنامه¬ریزی استراتژیک فعالیت می¬کنند یا فعالیت می¬کردند، بوده است. بخش کمی تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی است. در این بخش به رتبه¬بندی موانع و عوامل شناسایی شده، پرداخته شد. جامعه آماری در بخش کمی شامل 31 نفر از اساتید،مشاوران، نخبگان دانشگاهی،در ایران، بوده است. ابزار تحقیق در این مرحله شامل یک پرسشنامه محقق¬ساخته که شامل 51 سوالات بود. این سوالات در چهار4 گروه طبقه¬بندی شده است. روایی صوری و محتوایی پرسشنامه به تایید تعدادی از اساتید برنامه ریزی استراتژیک رسید که پایایی آن نیز از طریق آلفای کرونباخ محاسبه شد (869/0=?). پس از جمع¬آوری پرسشنامه¬ها، داده¬ها در دو بخش توصیفی و استنباطی و با استفاده از نرم افزار spss 20 تجزیه و تحلیل شد. از روش¬های آمار توصیفی برای محاسبه میانگین، انحراف معیار و از آمار استنباطی (آزمون فریدمن) برای رتبه¬بندی موانع شناسایی شده، استفاده شد. نتایج کیفی نشان داد، از4 مانع یافت شده مهم¬ترین موانع در عامل نگرشی، ترس از تغییر، عدم آمادگی در برابر تغییر، از دست دادن جایگاه می¬باشند. مهم¬ترین موانع در عامل دانشی، شکاف میان علم و دانش، توضیح ناکافی به کارکنان درباره ی دانش ، نیاز به آموزش بود. علاوه براین مصاحبه¬شوندگان مهم¬ترین معضل را در زمینه¬ی عامل هنجاری – رفتاری عدم کارایی، انعطاف¬پذیری و پاسخگویی بدنه¬ی اجرایی به نظام برنامه¬ریزی شهری می¬دانند. در رابطه با مولفه ی ارتباطی از نظر آنها مهم¬ترین معضل ساختار متمرکز و بروکراتیک می باشد. همچنین مهم¬ترین مانع در عامل نهادی، سر پیچی از قوانین و مقررات است. نتایج کمی، نتایج کیفی به دست آمده از این تحقیق را تاییدکرد. به¬طوری که ویژگی های نگرشی - دانشی، هنجاری-رفتاری،ارتباطی و نهادی حاکم در نظام برنامه ریزی شهری کشور در راستای تغییر رویکرد جامع در راستای تغییر رویکرد جامع به استراتژیک، وضعیت منفی و نامطلوب را نشان می دهند. همچنین نتایج حاصل از آزمون فریدمن نشان دادعامل نگرشی – دانشی ازبین سایر عوامل بر تغییر رویکرد به استراتژیک نقش کلیدی-تری دارد. با توجه به مهم بودن شاخص نگرشی – دانشی در صورت رفع موانع مربوط به این شاخص باید ابتدا نگرش و دانش که دو مقوله¬ی مهم و محافظه¬کارانه در برابر مقاومت می باشد را تقویت کرد، چنان¬چه به این دو مقوله توجه شود و شکاف میان این دو از بین رود مسلماً مسیر دست یابی به شرایط ایده ال در زمینه¬ی سایر شاخص ها نیز برای دستیابی به رویکرد استراتژیک تسهیل خواهد شد.